Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος σιγά σιγά εξελληνίζεται και αρχίζει έτσι η μακρά περίοδος του μεσαιωνικού ελληνισμού. Μεγάλοι αυτοκράτορες, όπως ο Ιουστινιανός και ο Ηράκλειος, σημαδεύουν με την πολιτική, τη στρατιωτική, τη θρησκευτική και την κοινωνική τους δράση την ιστορία, βάζοντας τη σφραγίδα του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος εξιστορεί στο βιβλίο αυτό τα κρίσιμα γεγονότα από τον έκτο μέχρι τον όγδοο αιώνα αναζητώντας ταυτόχρονα τα αίτιά τους. Σκιαγραφούνται οι πρωταγωνιστές των γεγονότων και παράλληλα προσδιορίζεται η συμβολή του λαού στη διαμόρφωση τους. Ο Ελληνισμός, παρ' όλο που πλήττεται από πολλούς εχθρούς, μεταδίδει τη ζωογόνο δύναμή του στο μεσαιωνικό ανατολικό, πρώην ρωμαϊκό, κράτος.